Qlobal istiləşmə

İqlim dəyişikliyi səbəbindən təkcə dəniz səviyyəsi qalxmır, həm də göllər daralır. Tədqiqatçıların proqnozlarına görə, cari əsrin sonunda Xəzər dənizinin səviyyəsi 9-18 metr aşağı düşəcək ki, bu da gölün əvvəlki həcminin ən azı 25 faizini itirməsinə səbəb olacaq. Paris razılaşmasına əsasən, ölkələr iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə birgə fəaliyyəti sürətləndirsələr, azalma cəmi 9 metr ola bilər.

Hazırda Xəzər dənizinin iki əsas narahatçılığı var: səviyyənin dəyişməsi və onun ekoloji vəziyyəti.

Xəzər dənizinin səviyyəsinin aşağı düşməsi bir sıra fəsadlara səbəb olub, məsələn:

• Su obyektinin unikal biomüxtəlifliyinə birbaşa təhlükə;
• Suyun istiləşməsi nəticəsində yaranan evtrofikasiya (yosun çiçəkləri) oksigen səviyyəsinin azalmasına səbəb olur və nəticədə dəniz həyatına mənfi təsir göstərir;
• Sahil müəssisələrinin zədələnməsi kimi sosial-iqtisadi nəticələr;
• Sahil icmalarının dolanışıq vasitələrinin itirilməsi.

Xəzərin səviyyəsinin aşağı düşməsi gəmiçiliyə də ciddi təsir edir. Dəniz suyunun geri çəkilməsi gəmilər üçün limana yaxınlaşarkən ciddi problemlər yaradır və tələləri üzə çıxarır ki, bu da onların hərəkətini daha da çətinləşdirir. Suyun səviyyəsinin aşağı düşməsi limanlara yaxınlaşan gəmilərin yüklənməsinə də təsir edir.

Bakı Limanındakı hazırkı dərinlik səviyyəsi gəmilərin dənizdə hərəkəti və quru yüklərin böyük hissəsinin daşınması üçün tam uyğundur. Hazırda ən böyük gəmilər üçün belə limana giriş üçün heç bir maneə yoxdur. Gələcəkdə suyun səviyyəsinin aşağı salınması iş prosesində ciddi maneələr törədərsə, dənizin dibinin dərinləşdirilməsi istiqamətində işlər aparıla bilər, lakin hazırda belə bir problem yoxdur.

Dəniz səviyyəsinin dəyişməsi təbii proses olsa da, hələ də müzakirə edilməli olan bəzi məsələlər var. Xüsusilə, Xəzər dənizinə axan çayların çirklənməsi kritik həddi keçib.

Avropa İttifaqı transsərhəd çayların çirklənməsi ilə bağlı bir çox sənədlər qəbul edib. Lakin bütün çayları Xəzər hövzəsinə axan Ermənistan da, Gürcüstan da transsərhəd çayların mühafizəsi üzrə sazişlərə qoşulmaqdan imtina edirlər. Xəzər dənizi daha təhlükəli sənaye tullantıları ilə çirklənməkdə davam edir. Məsələn, Ermənistanın cənubundakı Zəngəzur mis-molibden mədənindən Araz və Kür çayları vasitəsilə Oxçuçaya atılan zərərli maddələrlə əlaqədar Xəzər dənizinin toksiklik səviyyəsi durmadan artır.